Varens brengen een vleugje oeroude magie in je huis of tuin. Met hun sierlijke bladeren, vaak in prachtige groene tinten, creëren ze een rustgevende en natuurlijke sfeer. Maar de wereld van varens is groot en divers. Niet elke varen voelt zich overal thuis. Het kiezen van de juiste varen voor de juiste plek is de sleutel tot succes. Dit artikel helpt je op weg om de perfecte varen te vinden die het beste gedijt in jouw specifieke omstandigheden.

Wat maakt varens zo bijzonder? Ze behoren tot de oudste plantengroepen op aarde en hebben een unieke manier van voortplanten via sporen, niet via bloemen of zaden. Hun geveerde bladeren, ook wel veren genoemd, rollen zich vaak op een kenmerkende manier uit. Die variatie in bladvormen, texturen en groottes maakt ze eindeloos fascinerend. Van de robuuste mannetjesvaren in de bostuin tot de delicate venushaar voor een vochtige badkamer, er is een varen voor bijna elke wens.

De juiste varen kiezen: waar begin je?

Voordat je verliefd wordt op het uiterlijk van een varen, is het slim om eerst te kijken naar de plek waar je hem wilt zetten. De omstandigheden op die plek bepalen grotendeels welke varensoorten daar gelukkig zullen zijn. Denk goed na over de volgende punten:

Standplaats: zon, schaduw of iets ertussenin?

Dit is misschien wel de allerbelangrijkste factor. De meeste varens zijn van nature bosbewoners en gedijen daarom het beste op een plek met gefilterd licht of (half)schaduw. Direct zonlicht, vooral de hete middagzon, verschroeit de bladeren van veel soorten snel.

Volle schaduw: Ideaal voor veel klassieke bosvarens zoals de wijfjesvaren (Athyrium) of de mannetjesvaren (Dryopteris). Denk aan plekken onder bomen, aan de noordkant van een gebouw of in een dichtbegroeide border.
Halfschaduw: Een plek die enkele uren ochtend- of avondzon krijgt, maar beschermd is tijdens de heetste uren van de dag. Veel varens doen het hier uitstekend.
Gefilterd licht: Licht dat door het bladerdak van bomen valt. Dit bootst de natuurlijke habitat van veel varens na.
Zonniger plekken: Er zijn enkele uitzonderingen die meer zon verdragen, zoals bepaalde soorten eikvarens (Polypodium) of de struisvaren (Matteuccia struthiopteris), mits de grond voldoende vochtig blijft. Controleer altijd de specifieke behoeften van de soort.

Voor varens binnen geldt hetzelfde principe: een plek bij een raam op het noorden of oosten is vaak ideaal. Vermijd directe middagzon van een raam op het zuiden of westen, tenzij je het licht filtert met bijvoorbeeld vitrage.

Vochtigheid: een slokje water of een voetenbad?

Varens houden over het algemeen van een constant vochtige, maar niet kletsnatte grond. Goede drainage is belangrijk om wortelrot te voorkomen. De specifieke waterbehoefte verschilt echter per soort:

Gelijkmatig vochtig: Dit geldt voor de meeste varens. De grond mag tussen gietbeurten door licht opdrogen aan de oppervlakte, maar nooit volledig uitdrogen.
Natte grond: Sommige varens, zoals de koningsvaren (Osmunda regalis) of de moerasvaren (Thelypteris palustris), groeien van nature in zeer vochtige of zelfs drassige omstandigheden, bijvoorbeeld langs oevers of vijverranden.
Luchtvochtigheid: Vooral voor kamerplantvarens is de luchtvochtigheid belangrijk. Veel soorten komen uit tropische of subtropische gebieden waar de luchtvochtigheid hoog is. Droge lucht, vaak veroorzaakt door centrale verwarming, leidt tot bruine bladranden. Regelmatig sproeien, een luchtbevochtiger gebruiken of de plant op een schotel met water en kiezels zetten (zodat de pot niet in het water staat) helpt. Varens zoals venushaar (Adiantum) zijn hier extra gevoelig voor.

VIDEO: Varens waar groeien ze goed? | Schaduw | Tuinmanieren

Aanvullende informatie

Verdiep je verder in Varens kiezen: welke het beste gedijen met een aantal zorgvuldig geselecteerde links.

Temperatuur en winterhardheid: binnen of buiten?

Niet alle varens overleven een Nederlandse winter buiten. Controleer altijd de winterhardheid als je een varen voor de tuin kiest.

Winterharde varens: Veel soorten die inheems zijn in gematigde streken, zoals de meeste Dryopteris-, Polystichum- en Athyrium-soorten, zijn goed winterhard in Nederland en België. Ze sterven vaak bovengronds af in de winter en lopen in het voorjaar weer uit. Sommige zijn zelfs wintergroen, zoals veel naaldvarens (Polystichum).
Niet-winterharde varens: Varens uit (sub)tropische gebieden zijn niet bestand tegen vorst. Dit zijn de typische kamerplantvarens, zoals de populaire krulvaren (Nephrolepis exaltata), de nestvaren (Asplenium nidus) of de blauwvaren (Phlebodium aureum). Deze houd je binnen, waar de temperatuur meestal boven de 10-15 graden Celsius blijft. Sommige kunnen in de zomer wel buiten staan op een beschutte plek.

Grondsoort: welke bodem past bij jouw varen?

De meeste bosvarens geven de voorkeur aan een humusrijke, lichtzure tot neutrale grond die goed water vasthoudt maar ook overtollig water laat weglopen. Denk aan de grond in een bos: rijk aan organisch materiaal van afgevallen bladeren.

Verbeter de grond: Je verbetert de tuingrond voor varens door er compost, bladaarde of goed verteerde stalmest doorheen te mengen. Dit verhoogt het organische stofgehalte en verbetert de structuur.
Potgrond voor kamerplanten: Gebruik voor varens in pot een goede kwaliteit potgrond, eventueel gemengd met wat extra turfmolm of kokosvezel voor een luchtigere structuur en een lichtzure omgeving.
Specifieke eisen: Sommige varens, zoals muurvarens (Asplenium ruta-muraria), groeien juist op alkalische, stenige ondergronden. Controleer dus altijd of de gekozen soort speciale wensen heeft.

Grootte en groeiwijze: hoeveel ruimte heb je?

Varens variëren enorm in grootte en hoe ze groeien. Sommige blijven compact, andere vormen flinke pollen, en weer andere verspreiden zich via wortelstokken.

Compacte varens: Ideaal voor kleine tuinen, borders of potten. Denk aan sommige kleinere soorten hartstongvaren (Asplenium scolopendrium) of eikvarens (Polypodium).
Pollen vormende varens: Deze groeien vanuit een centraal punt en worden langzaam breder. De meeste mannetjesvarens en naaldvarens vallen hieronder. Ze zijn goed te beheersen.
Woekerende varens: Soorten zoals de struisvaren (Matteuccia struthiopteris) of bepaalde adelaarsvarens (Pteridium aquilinum – wees hier voorzichtig mee, deze kan zeer dominant zijn) verspreiden zich via ondergrondse uitlopers en kunnen grote oppervlaktes bedekken. Ze zijn prachtig op de juiste plek, maar hebben ruimte nodig of wortelbegrenzing.
Klimmende of hangende varens: Sommige tropische varens hebben een klimmende of hangende groeiwijze, ideaal voor hangmanden of langs een mosstok.

Houd rekening met de volwassen grootte van de varen bij het kiezen van de standplaats, zodat hij voldoende ruimte heeft om zich te ontwikkelen zonder andere planten te verdringen.

Populaire varensoorten voor elke plek

Nu je weet waar je op moet letten, kijken we naar enkele populaire en betrouwbare varensoorten voor verschillende situaties.

Varens voor binnen: groene sfeermakers

Deze varens brengen leven in huis, maar vragen vaak wel aandacht voor luchtvochtigheid.

Krulvaren (Nephrolepis exaltata): Een klassieker met overhangende, gekrulde veren. Heeft helder, indirect licht en hoge luchtvochtigheid nodig. Regelmatig sproeien is aan te raden.
Nestvaren (Asplenium nidus): Heeft grote, ongedeelde, appelgroene bladeren die als een ‘nest’ groeien. Verdraagt iets minder licht dan de krulvaren en houdt van vochtige lucht. Geef water in de potgrond, niet in het hart van de plant.
Blauwvaren (Phlebodium aureum): Opvallend door zijn blauwgroene, diep ingesneden bladeren. Is iets makkelijker qua luchtvochtigheid dan de krulvaren. Houdt van indirect licht en gelijkmatig vochtige grond.
Venushaar (Adiantum): Prachtig met zijn fijne, delicate blaadjes aan zwarte steeltjes. Zeer gevoelig voor droge lucht en tocht. Een uitdaging, maar de moeite waard in een badkamer of terrarium.
Kangoeroevaren (Microsorum diversifolium): Heeft glanzende, leerachtige bladeren met een onregelmatige vorm. Relatief sterk en verdraagt wat drogere lucht beter dan veel andere kamerplantvarens.

Schaduwrijke tuinhelden: winterharde varens

Deze varens voelen zich thuis in de schaduwrijke delen van je tuin en komen jaar na jaar terug.

Mannetjesvaren (Dryopteris filix-mas): Een robuuste, inheemse varen met stevige, dubbel geveerde bladeren. Zeer winterhard en makkelijk in onderhoud. Geschikt voor halfschaduw tot schaduw.
Wijfjesvaren (Athyrium filix-femina): Heeft fijnere, meer kanten bladeren dan de mannetjesvaren, wat een luchtigere uitstraling geeft. Ook zeer winterhard en houdt van vochtige, humusrijke grond in de (half)schaduw. Er zijn cultivars met prachtige roodachtige stelen of bijzondere bladvormen.
Naaldvaren (Polystichum): Veel soorten zijn wintergroen of half-wintergroen, wat zorgt voor kleur in de wintertuin. Ze hebben vaak stevige, wat leerachtige bladeren. Polystichum setiferum (zachte naaldvaren) en Polystichum aculeatum (stijve naaldvaren) zijn populaire keuzes.
Hartstongvaren (Asplenium scolopendrium): Opvallend door zijn ongedeelde, tongvormige, glanzende bladeren. Wintergroen en houdt van schaduwrijke, vochtige, kalkrijke grond. Mooi als contrast met fijnbladige varens.
Eikvaren (Polypodium vulgare): Een lagere, wintergroene varen die vaak op muren, boomstammen of rotsachtige grond groeit. Verdraagt wat drogere omstandigheden en meer licht dan veel andere bosvarens.

Varens voor vochtige plekken: oever en vijverrand

Heb je een vochtige plek in de tuin of een vijver? Deze varens vinden dat heerlijk. Heb je daarentegen een donkere hoek in de tuin? Kijk dan eens naar deze top 10 schaduwplanten.

Koningsvaren (Osmunda regalis): Een majestueuze, grote varen met aparte sporenaren die lijken op bruine pluimen. Houdt van zeer vochtige tot natte, zure grond in zon tot halfschaduw. Kan indrukwekkend groot worden.
Struisvaren (Matteuccia struthiopteris): Vormt elegante, bekervormige rozetten van heldergroene bladeren. Verspreidt zich via uitlopers en vormt mooie groepen. Ideaal voor vochtige grond in halfschaduw. Heeft ruimte nodig.

Basiszorg voor jouw varens

Ongeacht welke varen je kiest, een paar basisprincipes helpen je plant gezond te houden.

Water geven: de juiste balans

Houd de grond gelijkmatig vochtig, maar voorkom natte voeten. Controleer de grond regelmatig door je vinger er een stukje in te steken. Voelt het droog aan, geef dan water. Gebruik bij voorkeur regenwater of onthard water, vooral voor kamerplantvarens.

Licht en luchtvochtigheid: boots de natuur na

Plaats je varen op een plek met de juiste lichtintensiteit (meestal indirect licht of schaduw). Verhoog de luchtvochtigheid voor kamerplantvarens door te sproeien, een luchtbevochtiger te gebruiken of ze te groeperen.

Voeding: een extraatje voor groei

Varens zijn over het algemeen geen zware eters. Geef tijdens het groeiseizoen (lente en zomer) eens per maand een sterk verdunde vloeibare meststof voor groene planten of een speciale varenmeststof. Tuinvarens profiteren van een jaarlijkse mulchlaag van compost of bladaarde in het voorjaar.

Snoeien: netjes houden

Verwijder lelijke of afgestorven bladeren om de plant er netjes uit te laten zien en schimmelziekten te voorkomen. Knip bij bladverliezende tuinvarens het oude loof pas in het vroege voorjaar weg, net voordat de nieuwe bladeren verschijnen. Het oude loof biedt winterbescherming.

Veelvoorkomende problemen en oplossingen

Zelfs met de beste zorg stuit je soms op problemen. Hier zijn enkele veelvoorkomende issues:

Bruine bladranden of -punten: Vaak een teken van te droge lucht (vooral bij kamerplantvarens) of te droge grond. Verhoog de luchtvochtigheid en controleer de watergift.
Gele bladeren: Kan duiden op te veel water (wortelrot), te weinig water, te veel direct zonlicht of een tekort aan voedingsstoffen. Analyseer de omstandigheden en pas de verzorging aan.
Bleke bladeren: Mogelijk te veel direct licht. Verplaats de varen naar een plek met meer schaduw.
Ongedierte: Varens zijn relatief resistent, maar soms tref je bladluis, spint of wolluis aan, vooral binnen. Bestrijd ze met een zachte waterstraal, een oplossing van water en groene zeep, of een specifiek biologisch bestrijdingsmiddel.

Door goed te kijken naar de behoeften van de specifieke varensoort en de omstandigheden die jij kunt bieden, vergroot je de kans op een prachtige, gezonde plant enorm. Heb je weinig ruimte, dan kun je ook denken aan een verticale tuin. Neem de tijd om de juiste match te vinden en geniet van de tijdloze schoonheid die varens aan je leefomgeving toevoegen.

Veelgestelde vragen over varens kiezen

Welke varen is het makkelijkst voor beginners?

Voor binnen zijn de Nestvaren (Asplenium nidus) en de Kangoeroevaren (Microsorum diversifolium) relatief makkelijk omdat ze iets toleranter zijn voor drogere lucht. Voor de tuin is de Mannetjesvaren (Dryopteris filix-mas) een zeer robuuste en makkelijke keuze voor schaduwplekken.

Kunnen varens in de volle zon staan?

De meeste varens verdragen geen volle, directe zon. Hun bladeren verbranden snel. Enkele soorten, zoals de Struisvaren of sommige Eikvarens, tolereren meer zon, maar alleen als de grond constant vochtig blijft. Schaduw of halfschaduw is voor de meeste varens de beste keuze.

Hoe weet ik of mijn varen winterhard is?

Controleer het plantenlabel of zoek de soortnaam online op. Winterhardheid wordt vaak aangegeven met een zone (bijvoorbeeld USDA zone) of simpelweg met “winterhard”. Varens die inheems zijn in Nederland of vergelijkbare klimaten zijn meestal winterhard. Tropische varens zijn dat nooit.

Hebben varens veel water nodig?

Varens houden over het algemeen van een constant vochtige grond, maar niet van natte voeten. De hoeveelheid water hangt af van de soort, de standplaats, de temperatuur en de grootte van de pot of plant. Controleer de grond regelmatig en geef water als de bovenste laag droog aanvoelt.

Waarom worden de bladeren van mijn varen bruin?

Bruine bladranden of -punten wijzen vaak op te lage luchtvochtigheid (vooral binnen) of te droge grond. Volledig bruine bladeren kunnen oud zijn en afsterven (natuurlijk proces), maar ook duiden op te veel zon, te veel of te weinig water, of soms vorstschade bij tuinvarens.